dinsdag 3 augustus 2010

Armeniërs in Turkije

Er wordt veel gezegd en geschreven over Armeniërs in Turkije, maar hoe vaak is er iets gevraagd aan een daadwerkelijke Armeniër afkomstig uit Turkije?

Ik ben zo een Armeniër, alhoewel geboren in Nederland voel ik mezelf een Turkse Armeniër. En ik ben lang niet de enige die er zo over denkt. Veel Armeniërs voelen zich vaker thuis tussen Turken, dan tussen niet-Turkse Armeniërs.

Veel Armeniërs uit Armenië spreken ook een afwijkend dialect en zijn nagenoeg onverstaanbaar voor mij als Turkse Armeniër, door Armeniërs uit Armenië ook wel aangeduid als een ‘West-Armeniër’. Zelf zijn ze dan ‘Oost-Armeniërs’.

Armeniers wonen al ruim duizend jaar samen met Turken in Anatolië, elk aspect van ons leven is verworven in dat van de ander. Zo is de nummer één voetbalsupporter van Beşiktaş, één van de grootste voetbalclubs van Turkije na Fenerbahçe en Galatasaray, een Armeense Turk genaamd Alen Markaryan. Hij is tevens de hoofdaanvoerder van de Beşiktaş-fans op de tribunes, alsmede een sportjournalist. In het dagelijks leven runt hij ook nog een kebabtent in Istanbul.[1]

Wij Armeniërs zetten ons al jarenlang in voor Turkije, omdat we al bijna duizend jaar lang in dat gebied wonen. Mijn ouders vertelden altijd over de Turkse Armeniërs die een grote impact hadden op het culturele leven in Turkije. Ze vertelden over de jaren ’70 en de grote Turkse muzikale sterren uit die tijd, waarvan vele van Armeense komaf bleken te zijn. Denk maar eens aan Asu Maralman (dit was haar artiestennaam, haar echte naam was Silva Bursalıoğlu) of Nonna Bella, die allemaal bekend staan als grote sterren uit de jaren ’70. Maar ook de Turkse cinema is doorspekt met Armeense namen; Sami Hazinses, Kenan Pars (artiestennaam, zijn echte naam was Kirkor Cezveciyan), Vahi Öz (artiestennaam, zijn echte naam was Vahe Öz), Turgut Özatay en Nubar Terziyan. Özatay staat zelfs bekend als de Turkse acteur die de twee na meeste films (497 maar liefst) op zijn naam heeft staan.[2]

Özatay is niet de enige met een record op zijn naam, de eerste vrouw die meedeed aan een Turks staatstheaterstuk was Aruşyak Papazyan. In haar kielzog volgt Agop Ayvaz, een Armeens-Turkse theaterartiest die al 80 jaar meespeelt in verschillende Turkse theaterstukken. Ayvaz heeft zelfs vier keer zijn dienstplicht voltooid; na de eerste (verplichte) dienstplicht, heeft hij zich nog drie keer aangemeld om zijn geliefde vaderland (Turkije dus) te verdedigen.[3]

Veel scenaristen, componisten en schrijvers van liederen zijn ook van Turks-Armeense komaf: Dikran Çuhacıyan, Onno Tunç, Garo Mafyan, Mine Koşan en Arto Tunç. Het is dan ook geen verrassing dat één van de meest bekende Turkse liederen (namelijk ‘Sarı Gelin’) eigenlijk een Turks-Armeens lied is. De Turkse opera en balletwereld had ook een Turks-Armeense ster in  Irma Toto Felegyan Karaca, de moeder van rockster Cem Karaca.[4] Zij was niet de enige, de sector is doorspekt met Turks-Armeense sterren, zoals Aylin Ateş, Jaklin Çuhacıyan en Kevork Lavityan. Overigens net als de sportwereld in Turkije; boxer Garbis Zakaryan, voetballer Garo Hamamcıyan en de ooit bij Galatasaray spelende Varujan Aslanyan zijn namen die mijn ouders altijd levend hielden. Dieper onderzoek van mijn kant bracht mij op de namen Vahram Papazyan en Mıgırdiç Mıgıryan, die gelden als de eerste afgevaardigden van Turkije op een Olympische Spelen. Maar ook namen zoals Harutyan Artan, Zareh Kalpakcıyan, Hagop Yavruyan, Varujan Köseoğlu, Vahriç Melkonyan en Sarkis Güllap blijken Turkije (of rond 1912 nog het Osmaanse Rijk) te hebben vertegenwoordigd op een internationaal sportevenement.

Dit waren namen die mijn ouders ervan hebben overtuigd dat een vredig samenleven met de Turken altijd mogelijk is geweest en ook daadwerkelijk realiteit is. Ook in mijn huidige tijd zie ik zulke voorbeelden.

De klassieke Turkse films Hababam Sınıfı hebben een Turks-Armeense ster in Adile Naşit. Ook Naşid Özcan en Selim Naşit zijn Turks-Armeense acteurs die het gemaakt hebben in Turkije. Net als presentator Arto Harutyan Dalga, zanger Alex, rockster Hayko Cepkin, schrijfster Karin Karakaşlı en klassieke auteurs zoals Krikor Zohrab en Mıgırdıç Margosyan. Vooral de van Armeense komaf zijnde Turk Hayko Cepkin heeft in Turkije een superstatus als rockster, net als de Turks-Armeense Rober Hatemo een status als superpopster heeft. Vrijwel alle Turkse jongeren groeien momenteel op met deze zangers, ik ben hier geen uitzondering op.

Dat Turkse Armeniers trots zijn op hun land Turkije laten politici Mıgırdiç Şellefyan (lid van de DP), Levon Panos Dabağyan (lid van de Grijze Wolven-partij MHP) en politieke zanger Cem Karaca zien. Dit zijn niet de enige politieke activisten in Turkije, Vartan İhmalyan en Jak İhmalyan zijn bekende communisten die geloven dat Turkije beter van systeem kan veranderen. Waarom geloven ze hierin? Omdat ze het beste voor hebben met Turkije, het zijn Turkse burgers die weliswaar van Armeense komaf zijn maar zich 100% inzetten voor Turkije. En dat is wederzijds, want Turkije gunt haar Turks-Armeense onderdanen die kans ook. Zonder die kans kon Ara Güler niet in het zelfde rijtje genoemd worden als Picasso en Salvador Dali.

Extra aandacht verdient Artin Penik, die zich in 1982 in brand stak om zo te protesteren tegen de aanslagen van Armeniërs uit Armenië op Turken. Hij liet hierbij het leven. Hij is niet de enige die Turkije hoog in het vaandel had, onderzoeker Pars Tuğlac staat bekend om zijn onthullingen op het gebied van Turkse geschiedenis en Turkologie.[5] Hij is één van de weinige Turkse burgers die geeerd is door drie verschillende Turkse presidenten om zijn academische prestaties en ook hij is van Turks-Armeense komaf. Laten we ook niet vergeten dat zelfs onze leider Mustafa Kemal Atatürk een Turks-Armeense dansdocent had in Ardeş Panosyan.[6]

De befaamde Turks-Armeense Garo Mafyan is zelfs getrouwd met een islamitische Turkse en zei tijdens een live-uitzending, wanneer hij gevraagd werd naar de campagne waarin enkele Turkse intellectuelen hun spijt betuigden voor de Armeense relocatie van 1915: “Waarom moet ik sorry zeggen? Ik ben geen historicus of juridisch expert. Ik weet niet of de gebeurtenissen van 1915 een genocide zijn, daarom kan ik er niks over zeggen.”[7] Dat is precies onze mening, als Turkse Armeniërs. Waarom bemoeien landen zoals Zweden en Amerika zich ermee? Laat het over aan historici en wetenschappers.

Waarom heb ik dit nu allemaal op een rijtje gezet? Slechts ter illustratie dat Turken en Armeniërs niet zo anders zijn. De Armeniërs in Turkije voelen zich veelal meer Turk dan Armeniër en weten dat veel van de beschuldigingen over 1915 gebaseerd zijn op vooroordelen van Europeanen en Armeniers uit Armenië. Twee groepen die nooit in Turkije zijn geweest en daardoor de relatie tussen deze beide volkeren ook niet kunnen begrijpen.


Datum: 31 mei 2010
Door: Ovhannes Demirciyan